Για κάποιους εκπαιδευτικούς μια επίσκεψη στο ζωολογικό κήπο ή στο τοπικό μουσείο μοιάζει περισσότερο με μια άσκηση ελέγχου του χάους παρά με μια γνήσια ευκαιρία μάθησης. Ξέφρενοι, θορυβώδεις μαθητές, υπερερεθισμένοι από τη διαδρομή με το λεωφορείο και την προοπτική μιας μέρας έξω από την τάξη, ορμούν από έκθεμα σε έκθεμα. "Μπορούμε να σταματήσουμε στο πωλητήριο;" φωνάζουν. "Πότε θα φάμε τα φαγητά μας;"
Μαθαίνουν πράγματι κάτι τα παιδιά σε αυτές τις εξόδους τους; Η απάντηση, σύμφωνα με ερευνητές που έχουν μελετήσει τις εκπαιδευτικές επισκέψεις, είναι ναι. 
Ο John Falk, ιδρυτής και διευθυντής του Ινστιτούτου για τις Μαθησιακές Καινοτομίες, στο Μαίρυλαντ των ΗΠΑ, ζήτησε κάποτε από ομάδες σπουδαστών κολεγίου και παιδιών δημοτικού να θυμηθούν μια εκπαιδευτική επίσκεψη σε μουσείο που είχαν κάνει χρόνια πριν. Βρήκε ότι το 95%, ανεξάρτητα από την ηλικία, μπορούσαν να θυμηθούν επακριβώς ό,τι είχαν δει, ό,τι είχαν κάνει και με ποιους ήταν μαζί. Πάνω από το 70% των λεπτομερειών που θυμούνταν οι μαθητές αφορούσαν το περιεχόμενο των προγραμμάτων ή τα εκθέματα.
Τι είναι αυτό που κάνει παρόμοιες επισκέψεις αξέχαστες; Το 1992 ο Falk μελέτησε τις εμπειρίες 900 περίπου μαθητών της τετάρτης δημοτικού που είχαν ταξιδέψει σε διαφορετικές χρονικές στιγμές στον Εθνικό Ζωολογικό Κήπο της Ουάσιγκτον. Σε κάποιες επισκέψεις οι μαθητές δεν είδαν, για παράδειγμα, τις πολικές αρκούδες και τις ενυδρίδες, επειδή τα κλουβιά τους καθαρίζονταν. Αυτό δεν αποθάρρυνε τους ξεναγούς του κήπου, που άρχισαν έτσι κι αλλιώς το τροπάρι τους, μπροστά στα άδεια κλουβιά.
Αργότερα ο Falk εξέτασε τόσο τα παιδιά που πήγαν στο ζωολογικό κήπο, όσο και παιδιά που αποτελούσαν την ομάδα ελέγχου και που είχαν διδαχθεί τα ίδια πράγματα στην τάξη τους. Βρήκε ότι αυτά που πήγαν στο ζωολογικό κήπο, περιλαμβανομένων των παιδιών που δεν είχαν δει όλα τα ζώα, έμαθαν περισσότερα από τα παιδιά της ομάδας σύγκρισης. "Αυτό που είναι σημαντικό για μέρη όπως οι ζωολογικοί κήποι, τα ενυδρεία και τα μουσεία φυσικής ιστορίας είναι ότι αποτελούν τα κατάλληλα περιβάλλοντα γι' αυτά τα θέματα", λέει ο Falk. "Και μόνο το να εκθέτεις τα παιδιά σε τέτοια περιβάλλοντα αυξάνει την πιθανότητα να μάθουν".
Δυστυχώς, οι άνθρωποι των μουσείων και οι δάσκαλοι υποτιμούν μερικές φορές τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν τα μη σχολικά περιβάλλοντα για μια φυσική μάθηση με την επιμονή τους να ακολουθούν τα παιδιά την ημερήσια διάταξη των μεγάλων. "Ακούς δασκάλους να λένε: "Α, δεν έχουμε καιρό γι' αυτό", όταν τα παιδιά ζητούν να δουν κάτι που τα εν-

διαφέρει"., λέει ο Stephen Bitgood, καθηγητής ψυχολογίας στην Αλαμπάμα. 
Μερικοί εκπαιδευτικοί και ξεναγοί κάνουν επίσης το λάθος να καταφεύγουν σε παραδοσιακές διαλέξεις σε μουσεία, ζωολογικούς κήπους και τα όμοια. Σύμφωνα με τον Bitgood, τον Falk και άλλους ειδικούς, οι μικροί θα έπρεπε να είναι ελεύθεροι να κινούνται σε μικρές ομάδες και να παρατηρούν ό,τι τους ενδιαφέρει. Αν και τα παιδιά μπορεί να δίνουν την εντύπωση ότι δεν προσέχουν, ξαναγυρνούν συνήθως και ξοδεύουν πολύ χρόνο σε κάτι που τους κεντρίζει το ενδιαφέρον.
Καίρια σημασία έχει η προετοιμασία της επίσκεψης. Στη μελέτη του ο Falk χώρισε μερικά παιδιά σε τρεις ομάδες. Η καθεμιά είχε διαφορετικό προσα-νατολισμό. Στη μια ομάδα εξήγησαν τι επρόκειτο να μάθουν κατά την επίσκεψή τους στα υδρόβια ζώα. Η άλλη ομάδα διδάχθηκε χρήσιμες δεξιότητες για την παρατήρηση των ζώων. Ο προσανατολισμός της τρίτης ομάδας ήταν εντελώς διαφορετικός: εστιάστηκε σε πρακτικές πλευρές της επίσκεψης, όπως το πώς θα πήγαιναν οι μαθητές στο ζωολογικό κήπο, πού θα πάρκαραν τα λεωφορεία, τι θα μπορούσαν να αγοράσουν από το πωλητήριο και πότε θα μπορούσαν να φάνε κάτι.
Όσοι μαθητές είχαν προετοιμαστεί κέρδισαν περισσότερα από την επίσκεψή τους σε σχέση με αυτούς που δεν είχαν. Αλλά οι μαθητές που έμαθαν περισσότερα, παραδόξως, ήταν αυτοί της τρίτης ομάδας, που είχαν προσανατολιστεί πρακτικά. "Η ερμηνεία μας γι' αυτό είναι ότι τόσο τα παιδιά όσο και ο ζωολογικός κήπος έχουν μιαν ημερήσια διάταξη", λέει ο Falk. "Τα παιδιά μπορεί να ήθελαν να δουν τα αγαπημένα τους ζώα και να αγοράσουν αναμνηστικά από το πωλητήριο. Χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι επιθυμίες τους, τα παιδιά περνούσαν το χρόνο τους λέγοντας: "Θεέ μου, πότε θα τελειώσει αυτό;" ή "Έχω αυτά τα λεφτά, που μου καίνε την τσέπη"".
Ο Bitgood κάνει τρεις ακόμη υποδείξεις για την αύξηση της εκπαιδευτικής αξίας των επισκέψεων:
· Ασχοληθείτε με το θέμα και μετά την επίσκεψη.
· Μη μιλάτε για πάνω από 15 λεπτά κατά την επί-σκεψη.
· Σχεδιάστε από πριν πώς θα ελαχιστοποιήσετε τα προβλήματα συμπεριφοράς που παρεμποδίζουν τη μάθηση. Βοηθάει, για παράδειγμα, να βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά έχουν πάντα κάτι να κάνουν κατά τη διάρκεια της επίσκεψης και ότι γνωρίζουν ποια συμπεριφορά περιμένουμε από αυτά.
"Το τι παίρνουν τα παιδιά από μιαν επίσκεψη εξαρτάται από το πώς αυτή σχεδιάζεται", καταλήγει ο Bitgood.

Μετάφραση: Β.Ν.