Αυτή είναι η φράση του Michael Oliver που συμπυκνώνει την πεμπτουσία του λεγόμενου κοινωνικού μοντέλου για την αναπηρία, το οποίο όπου εφαρμόστηκε ή αποτέλεσε πλοηγό εκπαιδευτικών πολιτικών αντιστρατεύτηκε σθεναρά και σταθερά το κράτος πρόνοιας στο σύνολό του. Αυτό δηλώνεται άλλωστε και στην ανακοίνωση αυτοαποκάλυψης της κίνησης Μηδενικής Ανοχής (Μ.Α.), όπου μεταξύ άλλων συγχέονται γνώμες με τα αποτελέσματα ερευνών, και αντιστρέφεται η αλήθεια. Με τη δεύτερη δημόσια τοποθέτησή της η Μ.Α αναβαθμίζει την επίθεσή της όχι μόνο στο Ειδικό Σχολείο εναντίον του οποίου αρχικά έβαλλε. Ο πραγματικός στόχος αποκαλύφτηκε και είναι η κατεδάφιση ολόκληρης της ειδικής εκπαίδευσης. Σε αυτό συμπεριλαμβάνεται η κατεδάφιση των Τμημάτων Ένταξης που δεν θεωρούνται αρκούντως συμπεριληπτικά αλλά και η Παράλληλη Στήριξη ως μέρος της Ειδικής Εκπαίδευσης. Στρέφονται ενάντια στην ύπαρξη ειδικών εκπαιδευτικών στα σχολεία, σχολικών ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και λογοθεραπευτών που κατά τη θεώρησή τους είναι επαγγέλματα καταπιεστικά, όταν είναι στη δημόσια εκπαίδευση. Όχι όμως όταν είναι εκτός και κυρίως σε ιδιωτικά πλαίσια.
Ας ξεκαθαρίσουμε ωστόσο κάτι: Η συντριπτική πλειοψηφία των υπογραφόντων των δυο κείμενων δεν έχουν καμία άμεση, ζωντανή εμπειρία από την δημόσια ειδική εκπαίδευση. Όπως δεν είχε ούτε ο M. Oliver στον οποίο συχνά αναφέρονται. Φυσικά, αυτό δεν είναι από μόνο του κακό. Είναι απλά παραπλανητική η επίκληση μιας εμπειρίας που δεν υφίσταται για να επικαλείται ένα ψευδές ηθικό πλεονέκτημα: «εμείς δικαιούμαστε να ομιλούμε, εσείς όχι». «Εμείς δικαιούμαστε να κάνουμε προτάσεις για το μέλλον της ειδικής αγωγής, εσείς όχι». Είναι μια επίκληση στο ταυτοτικό δικαίωμα να προτείνουμε νεοφιλελεύθερες πολιτικές στην εκπαίδευση. Ακόμα περισσότερο, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην ΜΑ δεν είναι ανάπηροι. Διατηρούν ωστόσο όλοι το δικαίωμα της απόλυτης άποψης για την ειδική εκπαίδευση και καταδικαστικής για τους εργαζόμενους στο χώρο που τους θεωρούν περίπου «καταπιεστές». Επειδή δήθεν οι εκπαιδευτικοί του ριζοσπαστικού χώρου της εκπαίδευσης είναι «συντεχνία» και «πατερναλιστές», όπως με θράσος αναφέρουν. Ακολουθώντας το δόγμα της «κοινωνικής κατασκευής της αναπηρίας» που αναφέρουν, η Μ.Α. μας θεωρούν «συντεχνία» που επιθυμεί την αναπαραγωγή της. Άνθρωποι που οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν περάσει έξω από ειδικό σχολείο, αλλά φαίνεται να έχουν δει πολλές Χολυγουντιανές ταινίες με happy end και γνωρίζουν καλύτερα τι σημαίνει να μορφώνεις καθημερινά άτομα με ειδικές μαθησιακές ανάγκες (από την εκπαίδευση στην τουαλέτα και την πρώτη ανάγνωση και γραφή μέχρι την ασφάλεια στους δρόμους και τη διαχείριση χρημάτων στο σούπερ-μάρκετ) από τους εκπαιδευτικούς που υπηρετούν σε ειδικά πλαίσια, τα «εκπαιδευτικά απαρτχάιντ», όπως αποκαλούνται. Και το κακό που κάνουν είναι διπλό. Δεν είναι μόνο ότι στρατεύονται ανοιχτά στη κατεδάφιση της ΔΗΜΟΣΙΑΣ και ΔΩΡΕΑΝ Ειδικής Εκπαίδευσης, αλλά επιχειρούν να απαξιώσουν τη δουλειά και το έργο των εργαζόμενων εκπαιδευτικών που παλεύουν καθημερινά να οπλίσουν σε γνώσεις και κοινωνικές δεξιότητες ζωής παιδιά με ειδικές μαθησιακές ανάγκες σε όλα τα εκπαιδευτικά πλαίσια. Δεν είναι μόνο ότι αποθαρρύνουν τους εκπαιδευτικούς, αλλά και ότι νομιμοποιούν το οικονομικά συμφέροντα των σχολαρχών να μπουν για τα καλά στην ειδική εκπαίδευση.
Ας ξεκαθαρίσουμε και κάτι επιπλέον: Η ειδική εκπαίδευση δεν απευθύνεται στο σύνολο των αναπήρων, αλλά σε όσους έχουν ανάγκη ΕΙΔΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. Μακάρι όλοι οι ανάπηροι να ήταν οι επιτυχημένοι ΣΟΥΠΕΡΜΑΝ όπως στα έργα του Χόλυγουντ. Δεν είναι όμως. Και κάθε ένα success story κρύβει και μια ύβρη για όσους και τις οικογένειές τους δεν τα καταφέρνουν σαν τον Σούπερμαν. Οι γράφοντες το κείμενο της Μ.Α. επιλέγουν σκόπιμα ή ασυνείδητα τις γενικεύσεις. Είτε από άγνοια είτε από σύγχυση ταυτίζονται συνολικά οι μαθητές με αναπηρία με την ειδική εκπαίδευση. Να διευκρινίσουμε ακόμα κάτι που πιθανώς δεν γνωρίζουν: Οι κινητικά ανάπηροι βρίσκονται στα γενικά σχολεία με τις αναγκαίες χωροταξικές ρυθμίσεις, τις αναγκαίες προσλήψεις μόνιμου προσωπικού υποστήριξης (ΕΒΠ) που οι εκπαιδευτικοί και οι εργαζόμενοι στο χώρο της ειδικής εκπαίδευσης διεκδικούσαν και διεκδικούν πολύ πριν την ύπαρξη της Μ.Α. Το ίδιο και πολλοί τυφλοί μαθητές, ακόμα και εάν η Παγκόσμια Ομοσπονδία Τυφλών έχει διαφοροποιήσει της θέση της, όταν συμφωνήθηκε η σχετική Σύμβαση του ΟΗΕ. Και όλοι στο χώρο της εκπαίδευσης γνωρίζουμε τους υπαρκτούς φόβους των κωφών που είναι χρήστες της νοηματικής γλώσσας. Γλώσσα που δεν μιλιέται σε κοινότητα δεν αναπτύσσεται και σιγά σιγά φθίνει. Η Μ.Α. επιλέγει τον πατερναλισμό για όλους τους μαθητές με πολύ διαφορετικές αναπηρίες: είτε αυτοί έχουν αισθητηριακές αναπηρίες, είτε αναπηρίες που αφορούν κεντρικούς μηχανισμούς της νόησης (νοητικές αναπηρίες, αυτισμό, τραυματική εγκεφαλική βλάβη, ψυχικές ασθένειες). Η Μ.Α. μιλάει εξ’ ονόματος όλων. Αυτός είναι ο ωμός πατερναλισμός.
Ταυτόχρονα στην προσπάθεια να ενισχυθεί το οπλοστάσιο εναντίον της ειδικής εκπαίδευσης αντιστρέφει την αιτία και το αποτέλεσμα. Υποστηρίζει ότι οι επαγγελματίες του χώρου καθιστούν τα παιδιά «ανάπηρα», μια απίστευτη κατηγορία για όποιον-όποια γνωρίζει έστω και ελάχιστα. Αν λοιπόν εκλείψουν οι επαγγελματίες του χώρου: οι ειδικοί εκπαιδευτικοί, οι λογοθεραπευτές, οι ψυχολόγοι κ.ά., τότε αυτόματα θα λείψει και η «αναπηροποίηση» θα εξαφανιστούν όλα τα μαθησιακά ζητήματα των ανάπηρων μαθητών. Η ιατρικοποίηση της υποστήριξης συμβάλλει στο ότι δημιουργεί μια βιομηχανία γύρω από τα ανάπηρα άτομα που αντιμετωπίζονται απλά ως φορείς βλαβών και «αντικείμενα», αλλά δεν είναι η γενεσιουργός αιτία της αναπηρίας. Ως Παρεμβάσεις, μαχόμαστε για το δικαίωμα στη μάθηση όλων των παιδιών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Και αυτός ο αγώνας είναι μέρος ενός συνολικότερου που δίνουμε καθημερινά για τα μορφωτικά δικαιώματα των παιδιών και τα εργασιακά δικαιώματα των εργαζόμενων. Γνωρίζουμε ότι η σημερινή κατάσταση στην ειδική αγωγή υπολείπεται κατά πολύ των αναγκών και των δικαιωμάτων (μορφωτικών και κοινωνικών) των μαθητών/μαθητριών που υποστηρίζει, υπολείπεται επίσης κατά πολύ των εργασιακών δικαιωμάτων των λειτουργών που την υπηρετούν (ελαστικές εργασιακές σχέσεις, μοίρασμα εκπαιδευτικών παράλληλης στήριξης σε 2 και περισσότερους μαθητές/περισσότερες μαθήτριες, προσοντολόγιο ανεπαρκών και χρονικά επισφαλών διορισμών, κ.α.). Αυτοί είναι άλλωστε και οι λόγοι (αλλά και τα αιτήματα) για την ανάπτυξη των αγώνων των τελευταίων χρόνων. Σίγουρα, απέχουμε πολύ ακόμα από την ικανοποίηση όλων των μορφωτικών δικαιωμάτων και αναγκών των μαθητών μας.
Οι συντάκτες του κειμένου της Μ.Α. είναι καθαροί: Εάν καταργηθεί η ειδική εκπαίδευση, θα προκληθεί ένα σοκ στην γενική εκπαίδευση, με την είσοδο του μαθητικού πληθυσμού που υπηρετεί, και αυτό θεωρείται ικανή συνθήκη για την “αυτορρύθμιση” του μοντέλου της «πλήρους συμπερίληψης». Μια ακόμα ευφάνταστη θεωρία που δεν απέχει καθόλου από το «δόγμα του σοκ» του Φρήντμαν. Το πιθανότερο όμως είναι να γυρίσουμε πίσω στο 1970 και ακόμα πιο πίσω, χωρίς ένα υποσύστημα ειδικής εκπαίδευσης που να καλύπτει πολλαπλές ανάγκες διαφορετικών μαθητών. Να γυρίσουμε στην εποχή της παραμέλησης, της τιμωρίας, απομόνωσης εντός της γενικής τάξης, της αδιαφορίας για όσους δεν ενοχλούν και εντέλει του αποκλεισμού και της σχολικής διαρροής. Κάτω από τα ωραία και γλυκά λόγια, θα είναι ένα ζοφερό και πικρό μέλλον. Πέρα από τις θεωρίες υπάρχει και η κοινή λογική και η καθημερινή πράξη που γνωρίζουν καλά τα παιδιά, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί.
Δόγμα και Πραγματικότητα
Γίνεται προσπάθεια να αντιστραφεί μια πραγματικότητα που μιλάει με αριθμούς. Η υλοποίηση της πλήρους ένταξης των μαθητών με αναπηρία/ ή και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στα γενικά σχολεία της Πορτογαλίας από το 2010 στο 2018, ανέβασε το ποσοστό του ειδικού μαθητικού πληθυσμού που μετακινήθηκε στον ιδιωτικό τομέα στο +412%. Σε μια χώρα με παρόμοιο πληθυσμό, όπως η Ελλάδα, φοιτούσαν το 2018, 11.011 μαθητές με ειδικές μαθησιακές ανάγκες, περισσότεροι από όσους φοιτούσαν στα ελληνικά δημόσια ειδικά σχολεία. Αυτό δείχνουν τα επίσημα στοιχεία. Εφόσον η ανάγκη για ειδική εκπαίδευση είναι υπαρκτή, ο ιδιωτικός τομέας θα βρει γρήγορα τον τρόπο να την καλύψει.
Το ίδιο συνέβη και στην Ιταλία, όπου το κλείσιμο των δημόσιων ειδικών σχολείων ακολούθησε η ίδρυση ιδιωτικών ειδικών σχολείων και εν συνεχεία μια ανεξέλεγκτη γκρίζα εκπαίδευση, όπου καθένας/καθεμιά λειτουργεί όπως νομίζει και συχνά η καθημερινή φοίτηση του παιδιού διακόπτεται για αναζήτηση υπηρεσιών (από βασική ανάγνωση έως λογοθεραπεία και φυσικοθεραπεία) σε εξωσχολικές δομές, δημόσιες ή ιδιωτικές. Ακόμα και στην Ιταλία όταν κατήργησαν τα περισσότερα ειδικά σχολεία το έκαναν σε περίοδο ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ. Για 20 χρόνια το ονόμαζαν ΑΓΡΙΑ ENΣΩΜΑΤΩΣΗ έχοντας ως άμεση επίπτωση την αύξηση των ιδιωτικών σχολείων και ιδιωτικών κέντρων. Η γκρίζα ανεπίσημη ειδική εκπαίδευση έξω από τις σχολικές τάξεις, με σιωπηλή συναίνεση εκτός νομικού πλαισίου, έφτασε να αφορά στο 82% περίπου των παιδιών (το 26% περνά πάνω από το μισό του σχολικού χρόνου έξω από τη γενική τάξη). Ακόμα και οι Ιταλοί υπέρμαχοι της πλήρους ένταξης αποκαλούν την κατάσταση του full inclusion «ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΜΕΝΗ ΕΝΤΑΞΗ» και ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ.
Η ταύτιση απόψεων με ερευνητικά δεδομένα που απουσιάζουν από το κείμενο της ΜΑ μπορεί να διευκολύνει τα αυθαίρετα συμπεράσματα για την εδραίωση της αναγκαιότητας για την πλήρη ένταξη, αλλά δεν παρέχει αποδείξεις. Πουθενά, και επαναλαμβάνουμε πουθενά, δεν υπάρχουν ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ που να στηρίζουν την άποψη ότι η πλήρης ένταξη μαθητών με αναπηρία στα γενικά σχολεία, έχει αποτελέσματα όπως αυτά που διακηρύττουν οι υποστηρικτές της. Απεναντίας όπου αναφέρονται ερευνητικά δεδομένα, τα συμπεράσματα εστιάζουν στα σοβαρά προβλήματα εφαρμογής της και σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα τάσσονται υπέρ της ειδικής εκπαίδευσης. Η παραδοχή από πλευράς της Μ.Α. για την ύπαρξη προβλημάτων στην περίπτωση της πλήρους ένταξης στην Ιταλία, συνοδεύεται από κούφια ευχολόγια για την «αυτορρύθμιση» του μοντέλου, τη στιγμή που οι μαθητές/μαθήτριες με αναπηρία/ ή και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αποκλείστηκαν από την ουσιαστική εκπαίδευση και οι οικογένειες τους βρίσκονται σε απόγνωση για το μέλλον των παιδιών τους.
Οι ανάπηροι/ανάπηρες απόφοιτοι των ειδικών πλαισίων δεν βρίσκουν δουλειά για τους ίδιους ακριβώς λόγους που δεν βρίσκουν δουλειά και οι απόφοιτοι της γενικής εκπαίδευσης: Η οργάνωση της παραγωγής με στόχο την πολυεπίπεδη εκμετάλλευση των εργαζομένων, ο προσανατολισμός στο κέρδος, η υποβάθμιση ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΒΑΘΜΙΔΩΝ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥΣ ΣΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ, η ιδιωτικοποίηση πλευρών της λειτουργίας τους, είναι αυτά που οδηγούν στον αποκλεισμό όλο και μεγαλύτερων ομάδων του εν δυνάμει εργατικού δυναμικού από το χώρο της εργασίας. Άλλαξε άραγε αυτό στην Ιταλία που εφαρμόζει την πλήρη ένταξη από το 1980; Όχι! Θα αλλάξει μήπως στην Πορτογαλία; Θέλετε να αλλάξετε τον καπιταλισμό από τα μέσα, αλλάζοντας πρώτα το σχολικό σύστημα; Φοβόμαστε ότι έχετε μπερδέψει την ατμομηχανή (το σύστημα που επενδύει στην αριστεία και την «αξιοκρατία») με το βαγόνι της εκπαίδευσης που ακολουθεί, το όχημα με το τρέιλερ. Καλό ως παραμύθι, πικρό ως πραγματικότητα.
Μπορείτε κύριοι-ες της Μ.Α. να ζείτε στο δικό σας κόσμο των πετυχημένων ανάπηρων και μη. Αλλά όταν καταγγέλλετε τις ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ, μια αγωνιστική, ριζοσπαστική συλλογικότητα των μαχόμενων εκπαιδευτικών που εκφράζει χιλιάδες εκπαιδευτικούς, διαλέγετε στρατόπεδο. Και είναι ένα στρατόπεδο που δεν υποστηρίζει τα συμφέροντα των πιο φτωχών μαθητών με αναπηρία που έχουν συνάμα ειδικές μαθησιακές ανάγκες. Γιατί οι πλούσιες οικογένειες θα έχουν πάντα την επιλογή να προσλάβουν ιδιωτικά τους ειδικούς εκπαιδευτικούς που επιθυμούν για τα παιδιά τους, οι φτωχές και μικρομεσαίες οικογένειες όμως θα είναι αναγκασμένες να προσφεύγουν στη δημόσια εκπαίδευση ό,τι και εάν αυτή προσφέρει. Κολλημένοι στο «δόγμα του διαχωρισμού», φετιχοποιώντας το πλαίσιο και τον τόπο εκπαίδευσης, δηλώνετε καθαρά ότι δεν θέλετε ειδική εκπαίδευση καλύτερη, αναβαθμισμένη, σύγχρονη. Αλήθεια τι διαφορετικό λέτε από τους δηλωμένους Νεοφιλεύθερους; Το μέλλον που υπόσχεστε δεν θα είναι ουτοπία. Θα είναι μια σκληρή δυστοπία στην οποία θα έχετε προσφέρει τη δική σας υπηρεσία, έστω και με αγαθές προθέσεις.
